Fotografieketen

De keten is zo sterk als de zwakste schakel.
Iedereen kent dit spreekwoord. Wellicht realiseert niet iedereen zich dat dit op fotografie ook van toepassing is, er is namelijk een hele keten van zaken die leiden tot een goede óf slechte foto.

1. De voorbereiding
2. Apparatuur
3. Instellingen
4. De opname
5. De selectie
6. Nabewerking
7. Presentatie

Als een van deze onderdelen achterblijft leidt het eindresultaat daar onder. Het moet allemaal kloppen!

De voorbereiding

Hier gaat de meeste tijd in zitten. Onder voorbereiding plaats ik een groot aantal zaken, waaronder:

• Ervaring. Oefening baart kunst. Iemand die al jaren serieus met een bepaalde vorm van fotografie bezig is, zal er steeds beter in worden.
• Verdiep je in het onderwerp. Als het gedrag van een olifant geen geheimen meer heeft, zul je  betere foto's van olifanten kunnen maken. Koop een Lonely Planet Guide van het land van bestemming. Lees er alles over. Speur internet af. Praat met de lokale bevolking.
• Situatie. Een goed voorbereide fotograaf weet dat een bepaald gebouw in de middagzon prachtig belicht wordt en de rest van de dag niet. Of hij zal herkennen dat het gebouw niet mooi belicht is en besluiten wat later op de dag terug te komen. Ook zal bekend zijn dat Velduilen aan het eind van de middag gaan jagen en dat levert de mooiste momenten op. 
• Zijn de geheugenkaartjes leeg en de batterijen vol? Niets zo irritant als op het moment suprême geen opname kunnen maken. Dit kan voorkomen worden, dus denk hier aan.
• Is de fotograaf uitgerust en daardoor in staat urenlang alert te zijn? En tevens prettig om mee te werken?
• Is er eten en drinken voorhanden? Het is slecht foto's maken met een rammelende maag. Dit geldt voor de fotograaf maar ook een hongerig model is niet handig. Roofdieren in actie fotograferen gaat natuurlijk juist beter als ze nog niet gegeten hebben.
• Is de auto in orde en volgetankt? als je andere zaken moet doen zoals tanken dan kun je in die tijd geen foto's maken. Wellicht worden hierdoor kansen gemist.

Apparatuur

Hier gaat het meeste geld in zitten.

Dit deel is belangrijk, maar wordt met name door de fabrikanten van apparatuur overdreven. Vanzelfsprekend is het met betere apparatuur mogelijk om betere foto's te maken. De apparatuur zal dan in ieder geval niet de bottleneck zijn. Mochten er twijfels zijn: de lens is het allerbelangrijkst, dan pas de body. 

Ook accessoires vallen hieronder:

• Een goed statief bijvoorbeeld zal een rustiger beeld opleveren dan een minder goed exemplaar. 
• Snelle geheugenkaartjes halen de buffer van de camera sneller leeg waardoor er sneller weer nieuwe opnamen gemaakt kunnen worden. 
• Een gekalibreerde computermonitor laat kleurechte kleuren zien. Dit voorkomt teleurstellingen als je het een keer zou laten afdrukken.
• Een hoekzoeker maakt foto's onder een andere hoek mogelijk maar is vooral gemak voor de fotograaf. En als je het langer volhoudt vergroot je je kansen.
• Voor 's winters zijn er fotografiehandschoenen, speciaal met dunne of geen vingertoppen.
• Camouflagekleding voor de hardcore wildlifefotograaf is geen overbodige luxe.
• Een regenhoes die je over je lens en camerabody kunt schuiven voor in de regen. Kost geen bal, kan je heel veel ellende besparen. Koop er een en heb die altijd bij je.
• Een afstandsbediening voor je camera is soms een waardevol en onmisbaar iets. Ook dit hoeft niet overdreven duur te zijn.
• Is de sensor schoon? Het objectief ook? 
• Enzovoort enzovoort. De lijst is eindeloos en sterk afhankelijk van de vorm van fotografie.

Zorg ook dat je de apparatuur kent. Ga niet op een dure reis voor het eerst je nieuwe camera uitproberen. Zorg dat je in het donker de instellingen kunt wijzigen. De handleiding moet geen geheimen voor je hebben. Dit geldt natuurlijk ook voor alles accessoires. Gebruik ze pas echt als je ze goed kent.

Instellingen

Ook met goede apparatuur is het mogelijk een slechte opname te maken als niet de juiste instellingen worden gekozen. Staan sluitertijd en diafragma wel goed? Kiest de fotograaf voor RAW of JPEG? Hoe zit het met ISO? Heeft de fotograaf de avond ervoor met hele hoge ISO nog wat opnames gemaakt en daarna deze niet meer teruggezet? En ja, dat is mij ook gebeurd.
Heel belangrijk: hoe zijn de autofocus instellingen, hoeveel AF-punten, welk gebied, wat heeft prioriteit? Gebruik je de maximale burstrate? Beeldstabilisatie (VR/IS) aan of uit?

De opname
Eindelijk: het moment dat de foto dan echt gemaakt wordt. Het is vaak in een fractie van een seconde gebeurd en toch kan er nog van alles misgaan. Denk aan:

• Compositie. Centraal of regel van derden? Veel om weinig omgeving in beeld? Is de achtergrond storend? Dit is het meest creatieve onderdeel in de hele keten: zien wat een mooi beeld is.
• Camerastandpunt. Kom op ooghoogte met je onderwerp. Of het nu een bruidspaar, kinderen of dieren zijn.
• Belichting. Is het licht goed of moet er met lampen en/of flitsers bijgelicht worden?
• Bediening: hou de camera stil, druk heel voorzichtig de ontspanknop in, gebruik een monopod of een statief als dat nodig is.
• Geluk. Ik kan het niet ontkennen, geluk is ook een factor. Net op het juiste moment op de juiste plaats aanwezig zijn is vaak toeval. Een spectaculair moment vastleggen, zeker in de natuur, is nog niet zo makkelijk omdat niet bekend is of, waar en wanneer het komt. Voorbereiding (zie eerder) helpt enorm om de kans te vergroten, maar is geen garantie voor succes.

De Selectie

Er zijn vele opnamen gemaakt van een onderwerp. Met welke opnamen ga je door en welke gooi je weg? Alles bewaren is onzin, teveel weggooien is zonde. De juiste foto's uitkiezen is lastig en vreet tijd. Hoe kies je de beste uit een serie van 200 bijna dezelfde foto's? Zelf doe ik dit vaak in twee slagen. Eén ter plaatse na afloop van het fotograferen. Alles wat duidelijk mislukt is (onderwerp staat er niet of gedeeltelijk op, bewogen waar dat niet de bedoeling was, per ongeluk verkeerde instellingen gebruikt, etc.) dat gaat er direct af, scheelt weer in de tweede fase. De tweede fase is altijd thuis op de PC. Op een groter scherm is het makkelijker en beter om foto's te beoordelen en het gaat daardoor ook sneller. En als er een groot aantal foto's na alle selectie bijna exact gelijk blijkt te zijn, dan bewaar ik er twee en de rest gaat weg.

Nabewerking
We hebben inmiddels een opname, maar die kan nog alle kanten op, het is een ruwe diamant. De nabewerking bepaalt of het top of flop wordt. Wordt een foto te veel verscherpt dan is dat zichtbaar. Oververzadiging is ook een veelgemaakte fout. Ook kan er alsnog een uitsnede gemaakt worden die niet goed werkt. Aan de andere kant kan er juist heel veel hersteld worden waardoor een opname gered wordt.

Er zijn vrij eenvoudige en hele uitgebreide softwarepakketten voor fotobewerking. Ook hiervoor geldt dat er tijd in geïnvesteerd moet worden om die te doorgronden, om eruit te halen wat erin zit. 

Presentatie

We zijn een heel eind gekomen, we hebben inmiddels een foto op de harddisk van de computer die met goede apparatuur genomen is door een prima fotograaf. Deze was goed voorbereid, heeft alles goed gedaan, heeft met een beetje geluk een mooi moment vastgelegd en dit met een degelijk programma prachtig nabewerkt. Maar het staat nog op de harddisk van de computer, waar niemand het ziet. Wat gaat ermee gebeuren? Een foto kan bijvoorbeeld bij een artikel in een boek of tijdschrift over een bepaald onderwerp gebruikt worden waardoor tekst en foto elkaar versterken.  Ook kan een foto enorm groot afgedrukt, prachtig ingelijst in een galerie worden tentoongesteld. Of een nieuwsitem enorm versterken. Ik denk hierbij aan World Press foto's. Dat blote Vietnamese meisje met brandwonden van de napalm, dat is een onwaarschijnlijk krachtig beeld, alweer uit 1972:

Het voelt een beetje als heiligschennis om deze foto te beoordelen, maar ik ga het toch doen:

De aandacht van de kijker wordt naar het schreeuwende meisje toegeleid door een sterke compositie. De ellende met veel rook is op de achtergrond nog zichtbaar, wat samen met de militairen voor een context zorgt. Diafragma was blijkbaar klein want de foto heeft een grote scherptediepte. De beweging van rennende kinderen is goed bevroren. Zwart-wit werkt goed bij dramatische beelden. Dus alles klopt. Maar publicatie van de foto maakte het pas af. Deze foto veranderde de wereld zelfs een beetje.

Deze keten verklaart een aantal zaken. Zo zal een professionele fotograaf met een matige camera doorgaans een veel mooiere opname maken dan een beginner met de duurste apparatuur. De professional zal uit de apparatuur halen wat erin zit, maar nog veel belangrijker is dat hij het onderwerp door en door kent, weet wat een mooie compositie is, kan spelen met licht, etc.

En nu jij, beste lezer. Waar zit jouw zwakste schakel? Ik zit zelf ook wel eens verlekkerd over een nieuwe camera of lens te denken, maar dat is te makkelijk. Er zijn nog zoveel andere zaken die ik kan doen om tot een beter eindresultaat te komen. Sterker nog: het eindresultaat wordt alleen maar beter als de zwakste schakel verbetert. In de logistiek heet dit de "Theory of Constraints", beschreven door Eliyahu M. Goldratt. Ook in de fotografie gaat dit op. De theorie luidt dat als een knelpunt (een bottleneck) is opgelost, het resultaat verbeterd, maar een volgend knelpunt zal een verdere stijging in de weg staan. Het is mogelijk dat een fotograaf zich beter moet verdiepen in het onderwerp en meer geduld moet hebben. Is dat punt verbeterd dan kan zijn dat het zinvol wordt om te investeren in betere software. Natuurlijk moet geleerd worden om daar goed mee om te gaan. Daarna zijn er nog betere instellingen mogelijk. Vervolgens een betere monitor, enzovoort, enzovoort.

Het kan altijd beter, iedereen heeft een knelpunt dat betere foto's in de weg staat. Zoek jouw knelpunt en los het op. En zoek dan het volgende knelpunt. Een knelpunt vinden doe je zo: neem een flink aantal van je beste foto's en probeer te bepalen waarom sommige foto's beter zijn dan anderen. Of laat dit door een bevriende maar kritische fotograaf doen. Vraag feedback. Veel mensen vinden het moeilijk om opbouwend kritisch feedback te geven, dus als je wel zo iemand hebt gevonden, koester dat dan.
Maar onthoudt: de oplossing voor de bottleneck is waarschijnlijk niet duurdere apparatuur.

Anekdote: een enthousiaste amateur is op bezoek bij Frans Lanting, een van de meest gerespecteerde natuurfotografen in de wereld. Samen bezoeken zij het strand in de buurt van Frans' huis en de amateur schiet er urenlang lustig op los en legt de aanwezige robben in iedere mogelijke positie vast. Als hij klaar is pakt Frans voor het eerst de camera, kijkt even rustig om zich heen, kiest een compositie en drukt 1 keer af. Met fantastisch zacht strijklicht van de inmiddels ondergaande zon en de Golden Gate Bridge op de achtergrond een prachtige foto. Mooier dan alles foto's van onze enthousiaste amateur. Maar na lezing van dit artikel is dat hopelijk geen verrassing meer.

Bedankt weer voor de aandacht en tot een volgende keer.

Robert van Brug