zondag 18 december 2011

Scherptediepte

Dit artikel gaat over scherptediepte. Dit is het gebied waarin wij een beeld als scherp waarnemen. Dit is dus een subjectieve maatstaf, maar er zijn afspraken gemaakt over wat nog scherp is en wat niet meer.

Er zijn een aantal zaken die het scherptedieptegebied bepalen. Dit zijn:
  1. diafragma
  2. brandpuntsafstand
  3. afstand tot het onderwerp
  4. grootte van de sensor/cropfactor.
Ik zal het uitleggen aan de hand van een voorbeeld:


Bovenstaand 8 foto's van een rolmaat waarbij het diafragma verandert van groot (f/2) naar klein (f/22), waarbij is scherpgesteld op de 20 cm markering.

Op f/2 lijkt het scherp van 19 tot 20 cm = 1 cm. Berekend: 0,9 cm.
Op f/4 lijkt het scherp van 19 tot 22 cm = 3 cm. Berekend: 1,8 cm.
Op f/8 lijkt het scherp van 18 tot 27 cm = 9 cm. Berekend: 3,6 cm.
Op f/16 lijkt het wel helemaal scherp! Berekend: 7,2 cm.

Dat is meteen het eerste punt: de berekende scherptediepte wijkt af van de waargenomen scherptediepte. Bij een grotere scherptediepte lijkt het onscherpe gebied toch scherper! Het is steeds moeilijker om de grens van wat scherp is en wat niet aan te geven.

Maar wacht eens even: als we het gebied waarbinnen een beeld scherp is kunnen beïnvloeden, dan moet dat toch zo groot mogelijk zijn? Van voor tot achter knetterscherp is toch prima?

Nee dus! Stel je een groepsfoto voor gemaakt in de Efteling. De mensen in die groep moeten er goed opstaan, maar de rest hoeft niet scherp te zijn, sterker nog, dat leidt alleen maar af. Als 1 gebied scherp is en de rest minder scherp is ook direct duidelijk wat het onderwerp van de foto is. De volgende foto illustreert dit:

(jullie dachten toch niet dat er nu een groepsfoto uit de Efteling zou komen, of wel?)

Het linkerdeel van de foto is met diafragma f/5.6 genomen (zo groot mogelijk), het rechterdeel met f/20. Links is duidelijk dat de reiger het onderwerp van de foto is en de koe in de achtergrond leidt niet erg af. Rechts is de foto van voor tot achter scherp en is niet meer duidelijk waar de foto over gaat.

Er is nog iets aan de hand: het linkerdeel van de foto heeft een sluitertijd van 1/400e seconde, het rechterdeel van 1/80e. In veel gevallen zal de sluitertijd die bij zo'n klein diafragma hoort niet meer toereikend zijn en een bewogen beeld opleveren. Dan zit er niets anders op dan het scherptedieptegebied te verkleinen. Meestal is dat prima, omdat dit het de aandacht naar het hoofdonderwerp toeleidt, maar het kan foutgaan.

Het is namelijk ook nog mogelijk het diafragma te groot (f-getal te klein) te kiezen. Een portretfoto met een te groot diafragma levert een raar plaatje op: de ogen scherp, de neus en oren onscherp. Als je geluk hebt tenminste, anders is alleen de neus scherp, dat kan ook nog.


Rechterhelft van de foto (voor de kijkers!) op f/1.8 (1/60e sec., ISO 200), de linkerhelft op f/22 (1/3e sec., ISO 1600 en dan nog licht bewogen). De rechterhelft levert een onscherpe neus en oor op, aan de linkerkant is dit allemaal scherp, maar met f/22 is niet te werken wat aan de sluitertijd en iso waarden (=veel ruis) valt te zien.

Excuses dat er geen knapper model beschikbaar was voor deze opname.

Maar dat is heel vervelend! Koop ik een lekker lichtsterke lens (f/1.8), wordt het scherptedieptegebied onbruikbaar klein. Hoe los ik dat op? Nou, in het begin van dit artikel noemde ik 4 factoren die meespelen. De cropfactor van je camera kun je niet wijzigen, maar misschien wel de afstand tot je onderwerp, of de brandpuntsafstand als je een zoomlens gebruikt. Hoe het werkt?
  • Hoe groter het diafragma (kleiner f/getal), hoe kleiner de scherptediepte. Maar normaal gesproken koop je geen dure lens om het diafragma af te knijpen, dus weet wat je doet.
  • Hoe groter de brandpuntsafstand (meer ingezoomd), hoe kleiner de scherptediepte.
  • Hoe dichterbij het onderwerp, hoe kleiner de scherptediepte.
  • Voor de volledigheid: hoe groter de sensor, hoe kleiner de scherptediepte.
TIP:  merk je dat je scherptediepte mist, verklein dan het diafragma 
en/of doe een stap achteruit en/of zoom uit. En vice versa natuurlijk.

En voor het geval het echt belangrijk is gebruik je dofmaster. DoF staat voor Depth of Field, oftewel scherptediepte. Op deze website kun je je helemaal uitleven.

Hopelijk is er weer een mysterie ontrafeld. Tot een volgende artikel.

Robert van Brug

Voor de fanaten die meer van de achtergrond willen weten, lees het artikel op wikipedia.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten